Op deze avond hield Annette Nobuntu Mul voor zo’n 80 aanwezigen een inleiding over het thema Ubuntu, een Afrikaanse filosofie.
Annette Nobuntu Mul (1960) is de oprichter van Ubuntu Society. Het is haar missie om het diepgewortelde (Zuid-) Afrikaanse mensbesef Ubuntu verder te ontwikkelen en uit te dragen in ons ‘samenwerken in samenleving’. Zij werkt als coach, therapeut, trainer, spreker en is auteur van diverse artikelen en het boek Opsoek naar Ubuntu. Zie ook: www.ubuntusociety.nl
Annette Nobuntu Mul begon haar inleiding door uit te spreken dat zij dankbaar was voor de aanwezigheid van zoveel bezoekers: ‘Want zonder U ben ik er niet”. Of anders gezegd in de Zoeloe begroeting: ‘Sawubona Sikhona’ Ik zie jou, hier ben ik. Dit is ook gelijk de kern van Ubuntu, het is de erkenning, het gezien en gehoord worden van de ander.
Annette gaf aan dat het een beetje vreemd is dat zij als blanke bevoorrechte vrouw hier in Nederland de Ubuntu filosofie uitdraagt. De aanleiding past wel mooi bij deze kerkzaal. Annette komt al zo’n 18 jaar regelmatig in Zuid-Afrika en heeft daar het verschil ervaren tussen de Westerse houding waarin van alle gebeurtenissen moet worden verklaard hoe dat zo gekomen is en de Afrikaans houding waarin de acceptatie van het leven, van wat er gebeurd is, voorop staat. En zonder specifieke aanleiding kreeg Annette in 2008 een droom waarin een stem haar opdroeg om een Ubuntu Foundation in Nederland op te richten. De stem was zo overtuigend dat hier gehoor aan gegeven moest worden.
Praktisch ging het ook snel. Een berichtje naar Kevin Chaplin van de Zuid-Afrikaans Ubuntu Foundation met de inhoud: ‘I had a Dream’, een uitnodiging voor de Mandela-dag in 2010 en een gesprek met Kevin Chaplin. En op 18 juli 2018, op de 100-ste geboortedag van Nelson Mandela, heeft Annette haar boek, Opsoek naar Ubuntu, gepubliceerd.
De Ubuntu filosofie kan het best met een aantal verhalen worden verduidelijkt.
Amy Biehl
Amy Biehl belichaamde waar Ubuntu voor staat. Zij was een Amerikaanse studente, die zich vanaf 1993 vol overgave wijdde aan het ontwikkelen van de multiculturele democratie in Zuid-Afrika. Tijdens een bloedige demonstratie op 25 augustus 1993 werd Amy Biehl op tragische wijze vermoord toen ze enkele zwarte collega’s terugreed naar hun township Gugulethu. Als eerbetoon aan Amy’s liefde voor Zuid-Afrika en haar geloof in verzoening, steunden Amy’s ouders het amnestieverzoek van de mannen die hun dochter van het leven beroofd hadden. Om het werk van hun dochter voort te zetten, richtten Amy’s ouders in 1997 de Amy Biehl Foundation op. Momenteel werken twee van de mannen, die Amy Biehl vermoordden, voor de stichting, waarmee ze een rolmodel zijn wat betreft verzoening en de kans krijgen/nemen om niet alleen te leren van het verleden, maar om zich juist in te zetten voor dezelfde ‘levensscripts’ in het hier-en-nu en in de toekomst!
Annette Nobuntu Mul
Annette vertelt dat zo’n drie jaar terug haar dochter een ernstig trauma heeft meegemaakt. De aanblik van haar dochter bracht het besef dat zij als moeder haar dochter niet heeft kunnen beschermen en behoeden en heeft ook de haat gevoed tegen de daders. De haat is een soort drugs waar het brein aan verslaafd raakt. Annette vindt rationeel dat zij de daders moet kunnen vergeven maar heeft de manier nog niet gevonden. Haar Zuid-Afrikaanse vriendin Mpho zegt dat zij niet te hard moet zijn voor haarzelf:
Je moet en je mag jezelf toestaan om te voelen wat je voelt. Vergeving is geen doel op zich, het is geen rationele definitie. Doe het jezelf niet aan om de sprong te groot te maken. Je moet boos mogen zijn! Je dochter heeft het recht om kwaad te zijn. Jullie mogen allemaal kwaad zijn. Weet je, vergeving komt van een verlangen om te vergeven, een verlangen om niet langer het gif in jezelf te voelen. Vergeving is in de eerste plaats een geschenk dat we onszelf geven, inclusief de tijd om onszelf te hervinden.
Annette heeft als onderdeel van de verwerking het volgende gedicht gemaakt:
De Kloof
Jij voelt gekwetstheid en pijn
Ik zie jou niet
Misschien laat je het verwrongen zien?
Ik zie jou niet
Jij beschermt jezelf
Past je aan, omdat je ten diepste geliefd wil zijn, erbij wil horen, zoals ieder mens
En dan die ene trigger….
Het lijkt om niets te gaan
Jouw zenuw van pijn wordt geraakt
Vanuit een menselijke oerpijn, schreeuw, schop, sla en vecht je
Ik begrijp je niet
Zie je weer niet
Nu ben ik boos en gekwetst
Ik veroordeel je, wil jou weg, weg, weg, ver weg van mij
Omdat ik diep van binnen…, jou wél aanvoel en begrijp
Maar ik wil weg, weg van mijn aandeel in jouw pijn, weg van mijn schuldgevoel, en mijn schaamte
Want het erkennen van jou, en jouw pijn, gaat hand in hand, met het erkennen, van mijn schuld en schaamte
En juist dáár wil ik van weg
Daarom wil ik jou weg jouw pijn en jou ontkennen
De brug naar samen:
Ik wil de weg inslaan, van schuld, naar verantwoordelijkheid
Gedeelde verantwoordelijkheid nemen, voor jouw pijn
Jouw pijn zien en erkennen!
Ben jij bereid mij te vergeven, als ik jou zie?
Ik ben bang, dat jij ook mij niet ziet
Ik ben bang….
Hier is mijn hand
Vertel, ik luister
Dumisani Mwandla, ex gevangene Robbeneiland
‘Hoe kan het zijn dat u ons blanken niet haat?’ vraagt Annette bij één van haar 23 bezoeken aan Robbeneiland. Bij de beantwoording krijgt Dumisani Mwandla tranen in zijn ogen en wijst naar een blanke man en een groep kinderen: ‘When we fight…’ hij wijst opnieuw naar de blanke man en daarna naar zichzelf en uiteindelijk naar de groep kinderen … ‘we destroy their future!”
Annette geeft aan dat ze geïmponeerd was door deze bovenmenselijke grondhouding, door deze wijsheid. En zou willen dat deze wijsheid ook in Nederland meer wordt toegepast, bijvoorbeeld bij vechtscheidingen of bij de aandacht die de media besteden aan rechtszaken.
Indaba
Onder leiding van Mandela werden op Robbeneiland Indaba’s gehouden in de steengroeve waar de gevangen te werk werden gesteld. Een Indaba is een overlegvorm om te komen tot betrokken besluitvorming waarbij de kracht van de dialoog centraal staat in plaats van de macht van de meerderheid. Vaak wordt hierbij gebruik gemaakt van de ‘Talking stick’. Mandela’s uitspraak: If you want to go fast, go alone, if you want to go far, go together.
Iemand in een dorp had maïs gestolen en de gemeenschap belegde een Indaba om de straf te bepalen. Uren later kwam de uitspraak. Er werden fouten geconstateerd van verschillende ordes:
- 1eorde: De dief had de gemeenschap niet om hulp gevraagd
- 2eorde: De gemeenschap had niet gezien dat de familie van de dief hongerleed
- 3eorde: De diefstal van de maïs
Aanslag door Breivik in Noorwegen 2011
Na deze aanslag, waarbij 8 mensen in het centrum van Oslo en 69 jongeren omkwamen op het eiland Utoya, ontstond woede tegen vreemdelingen, tegen moslims, in de uren waarin nog niet bekend was dat deze aanslagen door Breivik waren gepleegd. De Noorse premier Jens Stoltenberg sloeg een pacificerende toon aan en riep de burgers op om wijsheid en respect te tonen in het immigratiedebat. Verder bezocht hij naast de slachtoffers ook een moskee.
The Flowerman
Sonwabo Nongawuza (Golden) werd in 1957 geboren en heeft met zijn vrouw Phumla 3 kinderen. Zijn verdiensten zijn te weinig om zijn gezin te kunnen onderhouden en hij wordt wanhopig. Tot hij op een nacht een bijzondere droom krijgt waarin een stem tot hem zegt: “Golden, ga bloemen zoeken op de vuilnisbelt, verzamel ze en verkoop ze. Zo zal je genoeg geld verdienen voor eten voor je gezin”. Deze droom komt nog twee keer terug. En na de derde keer valt de klik, het is zijn opdracht om bloemen te maken van afval. Golden heeft nu een goed lopend bedrijfje en Annette overhandigt één bloem van Golden aan Marianne Waling van de werkgroep van het Filosofisch café en al jaren geboeid door de Ubuntu filosofie.
Na de pauze startte de dialoog
De 1e spreker gaf aan dat hij het een indrukwekkend betoog vond en vraagt zich af hoe zo’n Indaba nu gaat. Bij ons is de code: Misdaad dan 3 jaar straf. Wie neemt de leiding in zo’n gesprek?
Annette gaf aan dat het gebruik van de Talking stick gepaard gaat met respect. Het lijkt op onze LSD (Luisteren, samenvatten en doorvragen). Ubuntu is een universeel concept maar is niet het enige. In de Westerse samenleving wordt veel gedaan volgens de principes van Gelijkheid, vrijheid en broederschap in combinatie met Descartes: Ik denk dus Ik ben. De huidige balans is te veel doorgeslagen naar vrijheid en dit is ten koste gegaan van gelijkheid en broederschap. En ja, bij een Indaba moet iemand de rol van Chief op zich nemen, dit hoeft niet de baas te zijn. En wellicht is onze maatschappij te complex voor Ubuntu.
Een volgende spreker gaf aan dat Afrikaanse emigranten in Europa onder druk worden gezet door de familie om geld over te maken. Hoe is dit delen en de druk te verenigen met Ubuntu?
Annette gaf aan dat hier geen éénduidig antwoord op is. Zij kent voorbeelden van mensen in Europa die blij zijn dat ze geld over kunnen maken naar familie en ook mensen die lijden onder het appél dat de familie op ze doet. Eisen die voelen als chantage. Soms treedt ook het ‘Don’t Feed The Baboons’ effect op. Iets wat start als een gunst slaat om in een gevoeld recht.
Waar komt Ubuntu eigenlijk vandaan?
Het woord, het begrip is een al eeuwen oud Zoeloe-woord. Het beschrijft een diepgeworteld mensbeeld, het voelen van medemenselijkheid. Er zijn vele vertalingen van Ubuntu mogelijk, waaronder:
- “Eén-zijn”
- “Menselijkheid tegenover anderen”
- “Ik ben omdat wij zijn”
- “Menselijk worden door anderen”
Een spreker gaf aan dat zij het Ubuntu gevoel ook in Suriname heeft ervaren. Daar wordt bijvoorbeeld de schuld voor de slavernij en het leed niet aan Nederland verweten.
Hoe werkt Ubuntu nu in de praktijk?
Annette had een voorbeeld van een woongroep waarin iemand een kat wilde nemen. Het gesprek gaat dan ongeveer als volgt:
- Waarom zijn we bij elkaar?
- Is voor iedereen het onderwerp duidelijk?
- Wie heeft bezwaren? (En nu mag je wel ‘ja-maren’)
- Wat heb je nodig om aangehaakt te blijven?
- Allergie, oké dan gaat de kat naar buiten
- Mijn vogeltjes, oké dan krijgt de kat een belletje
- Welke voordelen zijn er?
- Zijn alle bezwaren opgelost, is met iedereen rekening gehouden?
- Actie, wie gaat wat doen?
Een spreker gaf aan dat Ubuntu ook wel aanwezig is in de Nederlandse democratie. De politici luisteren en debatteren met elkaar. De voorzitter bewaakt de procesgang.
Annette gaf aan dat dit inderdaad de functie is van politieke partijen maar dat in de praktijk er vaker sprake is van een seriële declamatie van partijstandpunten om de eigen achterban tevreden te stellen. Ook de experimenten met het referendum, waar je alleen ja of nee kan zeggen, waar geen weging plaats vindt van de stemmen, waar niet naar gezamenlijkheid wordt gestreefd, is te kenmerken als een proces waar de mensen niet worden gehoord, waar de politici met de rug naar het publiek staan.
Een spreker gaf aan dat 100 jaar geleden in Nederland ook veelal sprake was van dorpsgemeenschappen met zorg voor elkaar. Maar dat deze ‘zorg’ ook beklemmend of slecht was voor de mensen die hier niet in pasten. De individualisering van de samenleving was voor veel vrouwen een bevrijding.
Annette gaf aan dat ieder mens behoefte heeft aan fundering en coöperatie maar dat dit ook vaak ‘mixed motives’ zijn. Met die oude dorpen was het ook vaak dorp tegen dorp en binnen families is vaak sprake van een warme tak en een koude tak. Een mooi voorbeeld om de spanning tussen groepen te doorbreken was de aanmoediging van president Nelson Mandela van het volledig witte Zuid-Afrikaanse Springbok rugbyteam: Hij was gekleed in het shirt van het nationale team, tijdens de finale van het wereldkampioenschap in 1995. Sport verbroederde hier daadwerkelijk.
Een spreker gaf aan dat hij jarenlang lid is geweest van de PvdA en dat hij de echte discussie in de jaren ‘70 en ‘80 van de vorige eeuw heeft zien veranderen in de academici in de top die wel bepaalden wat goed is. Hetzelfde zag hij als OR-lid bij de Hoogovens. Eerst werd er geluisterd en nu zijn de werknemers roepende in de woestijn. Zonder steun van de top gaat Ubuntu niet werken.
Annette gaf aan dat zij zag dat het voor de spreker moeilijk is om de erkenning voor de pijn en frustratie toe te laten. Verder is het moeilijk maar wel van groot belang om de zaken klein en persoonlijk te houden. Zelf gaat Annette in haar (werk)leven uit van de onlosmakelijke verbinding en synergie tussen de 4 EPOS domeinen:
- Existentiële zelf
- Privé en Persoonlijke Professionaliteit
- Organisatie & Ondernemerschap
- Samenleving, Spiritualiteit & Sustainability
Er werden nog veel meer mooie verhalen en emoties gedeeld.
Ubuntu wijsheden:
- Wees geen deelnemer aan bijeenkomsten maar wordt deelgever
- Laat een leidinggever dit ook echt doen en wel aan een leidingnemer
- Mandela: Ik heb 28 jaar gevangen gezeten op Robbeneiland en als ik nu wraak blijf koesteren dan hou ik mijzelf de rest van mijn leven gevangen
Gerrit van Elburg