Seizoen 2015/2016

Filosofie zweverig? Niet nadenken over je leven is pas zweverig! Wie zichzelf geen grote vragen stelt, leeft zomaar, in het wilde weg. Op deze manier is het leven niet alleen veel minder interessant, het is ook onmogelijk vol te houden. We kunnen grote vragen niet ontwijken, ze blijven terugkomen. Naar aanleiding van liefde, verdriet, angst en vreugde, of omdat het altijd net begint te regenen wanneer jij de deur uit gaat. Jan Drost trekt ten strijde tegen de gedachteloosheid, en laat zien op welke manieren denken kan helpen. Met een assortiment aan filosofische denkbrillen onderzoekt hij hoe je dat aanpakt, gelukkig zijn of, iets bescheidener, minder ongelukkig.   
Jan Drost (1975) is schrijver en filosoof. Hij heeft zich gespecialiseerd in cultuurfilosofie, met name de filosofie van de liefde. Hij geeft lezingen en optredens door het hele land en is onder meer verbonden aan The School of Life Amsterdam en schrijft voor nrc.next, NRC Handelsblad, de Volkskrant en Filosofie Magazine. Bij uitgeverij De Bezige Bij verschenen van hem Het romantisch misverstand, Anders denken over liefde (2011) en Denken helpt (2015)

Kan de consument verantwoordelijk worden gehouden voor de problemen elders in de wereld? Die suggestie wordt wel gewekt: de winkel lijkt soms wel een stemhokje waar je kunt stemmen met je euro’s. Door een Fairphone te kopen en Max Havelaar-koffie te drinken zouden we bijdragen aan een betere wereld. De aanschaf van producten zonder keurmerk zou misstanden in stand houden. In Kun je een betere wereld kopen? laat Wouter Mensink zien welke problemen deze benadering van fairtrade met zich meebrengt.
Aan de hand van documentaires over wereldhandel onderzoekt Mensink alternatieve manieren om fairtrade te benaderen. Hij gebruikt het werk van onder meer Bruno Latour, Michel Foucault en Peter Sloterdijk om aan te tonen dat eerlijke handel een collectief probleem is, dat een publieke discussie vereist. Een betere wereld kunnen we niet kopen, maar de manier waarop we kopen in de wereld kunnen we wel verbeteren.
Wouter Mensink (1979) studeerde bestuurskunde aan de Universiteit Twente en filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde aan de Universiteit Leiden op een proefschrift over het beleidsdiscours over de relatie tussen patiënt en technologie. Momenteel is hij werkzaam voor het Sociaal en Cultureel Planbureau.

Wouter Kusters neemt u mee op een filosofisch waanzinnige zoektocht naar de verschillen en overeenkomsten tussen filosofie en waanzin. Veelal wordt aangenomen dat dit elkaar uitsluitende – of zelfs vernietigende – grootheden zijn. ‘Waar filosofie is, is niet langer waanzin, en waar waanzin is, is filosofie ver te zoeken’, aldus de gangbare mening. Wouter Kusters laat zien dat juist in de dynamiek tussen filosofie en waanzin, tussen weten en niet-weten, werelden van betekenis en verschil oprijzen – en ook weer ondergaan. Kusters beschouwt geen van beide polen als primair of dominant. In plaats daarvan betoogt hij dat net als bij een paringsdans het in filosofie en waanzin ongewis is wie leidt en wie welke positie inneemt. Aan de vrucht herkent men de boom.
Wouter Kusters is filosoof, taalwetenschapper en schrijver. Hij won eenmaal de prijs voor het beste werk op het gebied van psychiatrie en filosofie (de Van Helsdingenprijs, 2004) en tweemaal de Socrateswisselbeker voor het beste, meest prikkelende Nederlandstalige filosofieboek: in 2005 voor Pure Waanzin en in 2015 voor Filosofie van de waanzin (zie www.wouterkusters.nl).

Atheïsme is geen populair wereldbeeld. Het aantal mensen dat gelooft in het bestaan van een god, is veel groter dan het aantal mensen dat overtuigd is van het tegendeel. Zelfs in het nuchtere Nederland verschuilen velen zich achter het standpunt dat ‘er meer is tussen hemel en aarde’. Afscheid nemen van God, goden of andere vormen van bovennatuurlijke spiritualiteit blijft lastig. Hoe komt dat? Een van de redenen is dat atheïsten hun mening niet goed onderbouwen. Een tweede reden voor de impopulariteit van atheïsme is dat zij een vertrouwd en een geruststellend wereldbeeld vervangen door een sober en soms zelfs kille kijk op de werkelijkheid. Ongelovigen bieden kortom te weinig rationele en emotionele argumenten om het ‘hoofd en hart’ van mensen definitief te veroveren. Het wordt steeds duidelijker dat atheïsme niet het einde van geloof of zelfs god is, maar bovenal het begin van een nieuw menselijk avontuur.
Waldo Swijnenburg is afgestudeerd socioloog en psycholoog en studeerde daarnaast enkele jaren filosofie. Hij is momenteel managing partner bij een gerenommeerd onderzoeksbureau. De schoonheid en de troost van een wereldbeeld zonder God, is zijn meest recente boek (maart 2015). Eerder verscheen van hem De zin en onzin van het (on)bewuste.

Centraal in De kunst van het vreedzaam vechten van Hans Achterhuis en Nico Koning is de tegenstelling tussen Traditie en Moderniteit. Deze twee grote filosofische begrippen staan voor de door vele denkers geconstateerde verschillen tussen algemene kenmerken van vroegere beschavingen en die van de moderne samenleving, die na de middeleeuwen voor het eerst in West-Europa verschijnt. Achterhuis en Koning kijken hierbij vooral naar de verschillende omgang met conflicten. Terwijl in de Traditie conflicten binnen een cultuur zoveel mogelijk vermeden moesten worden, omdat ze gemakkelijk op gewelddadige wijze uit de hand konden lopen, komen mensen in een moderne samenleving veel vaker met elkaar in botsing. Gewelddadige ontsporingen komen hierbij veel minder vaak voor, omdat wij in een langdurig beschavingsproces geleerd hebben vreedzaam met elkaar te vechten.  In zijn lezing zal Hans Achterhuis dit beschavingsproces analyseren met speciale aandacht voor de instituties als rechtspraak, democratie, sport en familieverhoudingen, waarbinnen de kunst van het vreedzaam vechten beoefend en geleerd kan worden.
Hans Achterhuis is emeritus hoogleraar Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente. Hij is bekend als publieke intellectueel die zich regelmatig mengt in maatschappelijke discussies. De nadruk in zijn werk ligt op de sociale filosofie, waarbij hij richt op thema’s als ontwikkelingshulp, welzijnswerk, schaarste en technologie. Eind 2008 verscheen zijn magnum opus Met alle geweld, gevolgd door De utopie van de vrije markt. In april 2011 werd Achterhuis voor twee jaar benoemd tot ‘Denker des vaderlands’. Vorig jaar schreef hij samen met Nico Koning De kunst van het vreedzaam vechten.

Hoogleraar Paul Scheffer is schrijver van het essay van de Maand van de Filosofie 2016. In zijn essay onderzoekt hij niet de grenzen van de vrijheid, maar de vrijheid van de grens. Met de nodige filosofische distantie stelt hij de vraag of een open samenleving niet pas ontstaat door een ruimtelijke afbakening. Anders gezegd: om hoeveel begrenzing vraagt de beschaving? En wat is tegen die achtergrond een eigentijds vooruitgangsideaal?
Paul Scheffer was onder meer correspondent in Parijs en Warschau. Sinds 1990 schrijft hij voor nrc Handelsblad en zijn artikelen verschijnen in tal van Europese dagbladen. In 2007 publiceerde hij Het land van aankomst, dat een bestseller werd. In 2013 verscheen Alles doet mee aan de werkelijkheid, een portret van zijn grootvader Herman Wolf, een in de jaren twintig en dertig bekende filosoof. Van 2003 tot 2011 was hij buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Momenteel is hij hoogleraar Europese Studies aan de universiteiten van Tilburg en Amsterdam.

Het Filosofisch café Haarlem bestaat 10 jaar, en dat gaan we vieren! Wij trakteren u op een betoverend concert van het Ragazze Quartet over de nacht in muziek, beeld en woord, samen met Dichter des Vaderlands Anne Vegter.

Hoe komt het dat een kind uitgroeit tot dader van een misdrijf? Bestaat er een verband tussen pesten en genocide? Wat zijn de mechanismen achter vernederen, pijnigen, moord en doodslag? En niet te vergeten: hoe kunnen we ons weerbaar maken tegen de destructieve neigingen in onszelf?
Colet van der Ven presenteert voor de IKON de tv-programma’s De Nieuwe Wereld en De Nachtzoen. Zij studeerde orthopedagogiek en werkte in de hulpverlening in Amsterdam, India en Haïti. Sinds 1985 is ze werkzaam voor radio en televisie en schrijft ze interviews en reportages voor landelijke dagbladen en tijdschriften. Ze treedt op in debatcentrum De Nieuwe Liefde en is daarnaast voorzitter van On File, een organisatie voor gevluchte schrijvers en journalisten. Ze publiceerde acht boeken, waaronder Slagschaduwen (2011) en Het kwaad en ik (2015).